PAŁAC SCHEIBLERÓW – MUZEUM KINEMATOGRAFII W ŁODZI
Pałac Karola i Anny Scheiblerów, obecna siedziba Muzeum Kinematografii w Łodzi, ma bogatą i długą historię. Przechodził przebudowy, zmiany dekoracji i funkcji poszczególnych pomieszczeń jak i przeznaczenie całego budynku. Jest najstarszą budowlą posiadającą cechy i formę pałacu miejskiego w Łodzi. Jego powstanie wiąże się z przybyciem do Łodzi w 1852 roku pochodzącego z Montjoie (obecnie Monschau w Nadrenii) Karola Wilhelma Scheiblera.
KAROL WILHELM SCHEIBLER
Karol Wilhelm Scheibler urodzony w roku 1820, wykształcił się w dziedzinie rozwoju przemysłu włókienniczego na terenie Niderlandów i Wielkiej Brytanii. W roku 1848 przybył do Królestwa Polskiego, gdzie otrzymał posadę dyrektora przędzalni w Ozorkowie, należącej do swojego wuja Fryderyka Schlössera. W 1852 roku przeniósł się do Łodzi i założył przedsiębiorstwo do produkcji podzespołów do budowy maszyn włókienniczych (spółka z Juliuszem Schwartzem). Na podstawie umowy podpisanej z Franciszkiem Traegerem – Prezydentem Miasta Łodzi – rozpoczął w 1854 r. budowę własnej przędzalni bawełny przy Wodnym Rynku.
fot. Archiwum Państwowe w Łodzi.
Swoje późniejsze imperium przemysłowe budował Scheibler na terenie graniczącym z obfitującym w liczne źródła i cieki wodne Ogrodem Angielskim/Spacerowym (dzisiejszy Park Źródliska w Łodzi). Obok pierwszej przędzalni, tzw. Centrali, powstał budynek mieszkalny. W latach 1855-1856 ukończono budowę parterowego, murowanego budynku przy Wodnym Rynku 1, wraz z kuchnią, wozownią i stajniami murowanymi. Nie zachowały się do dzisiaj żadne plany, na podstawie których moglibyśmy odtworzyć pierwotny wygląd pierwszej siedziby rodu Scheiblerów.
PAŁAC SCHEIBLERÓW
Konieczność budowy siedziby mieszkalnej wynikała nie tylko z faktu budowy zakładów przemysłowych w Łodzi, ale również ze względu na ślub z Anną z Wernerów. Warto wspomnieć, że ok. 60% majątku, z którym Karol Wilhelm rozpoczynał budowę zakładów przy Wodnym Rynku, stanowił posag wniesiony w małżeństwo przez Annę Scheibler (1835-1921).
fot. Księży Młyn. Historia ludzi, miejsca i kultury, Łódź 1998.
W latach 1865-1868 miała miejsce pierwsza rozbudowa rezydencji według projektu Karola Mertschinga. Dobudowano w jej trakcie piętro nad korpusem głównym budynku, od strony wschodniej zaś przybudówkę mieszczącą łazienki i sanitariaty, a od strony ogrodu parterową przybudówkę wejściową (westybul) nakrytą tarasem widokowym. Przebudowa kontynuowana była w latach 1868-1874. Powstała wtedy wieża wraz z klatką schodową (gospodarczą). W wyniku zmian architektonicznych, ujednoliceniu uległa bryła budynku (połączenie kilku osobnych budowli w jedną). Dodatkowe elementy zdobnicze nadały budynkowi charakter neorenesansowej willi w stylu włoskim. Pomieszczenia parteru otrzymały wygląd reprezentacyjny, a na piętrze znalazły się apartamenty prywatne rodziny.
fot. Archiwum Państwowe w Łodzi
Prace nad rozbudową pałacu były kontynuowane w latach 1884-1887, już po śmierci Karola Wilhelma (1880). Autorem koncepcji przebudowy był warszawski architekt Edward Lilpop (prywatnie szwagier Anny Scheibler). Był on również projektantem warszawskiego Domu Scheiblerów, oraz mauzoleum rodzinnego zbudowanego na Starym Cmentarzu w Łodzi przy ul. Ogrodowej.
W trakcie drugiej przebudowy zastąpiono zachodnią, parterową oficynę przylegającą do wieży, dwukondygnacyjną częścią gospodarczo-mieszkalną. Ujednolicono bryłę budynku, nadając jej charakter pałacu miejskiego o spójnym wyglądzie. W efekcie przebudowy powstał neorenesansowy, miejski pałac, gdzie na tzw. „kostium włoski”, przefiltrowany przez architekturę berlińską, nałożono element tzw. „kostiumu francuskiego” w postaci ryzalitu fasady. Zmianie uległ również wystrój reprezentacyjnych pomieszczeń parteru, który zachował się do dzisiaj.
Ostatnim elementem zmian bryły budynku była nadbudowa w 1910 r. piętra nad wschodnią łazienką oraz montaż windy, której szyb znalazł się w wieży.
Z inicjatywy Anny Scheiblerowej, wielkiej miłośniczki roślin, przy rezydencji został założony w latach 60 XIX wieku ogród autorstwa berlińskiej firmy Ludwiga Spätha.
POMIESZCZENIA REPREZENTACYJNE PAŁACU
Na szczególną uwagę zasługują reprezentacyjne wnętrza pałacowe na parterze. Eklektyczne, neomanierystyczne wyposażenie wnętrz pełne ornamentów i zdobień podkreślało status majątkowy i społeczny rodu Scheiblerów. Meble, piece i fragmenty wyposażenia sprowadzone były na specjalne zamówienie pani Scheiblerowej, która wybierała interesujące ją wzory i modele podczas podróży po Europie zachodniej.
Układ pomieszczeń jest amfiladowy. Do najciekawszych z nich należą: dębowy pokój kredensowy z ukrytym w nim przejściem do klatki schodowej dla służby; neomanierystyczna jadalnia z przepięknymi przykładami sztuki snycerskiej i intarsjami; pokój mauretański, czyli dawna palarnia urządzona w modnym podówczas tylu orientalnym; sala balowa będąca najokazalszym z pomieszczeń parteru, wyposażona m.in. w wielkie, kryształowe zwierciadła oraz kominek gazowy z różowego marmuru ze złoconą nadstawą wspartą na kariatydach, plafonowy sufit zaś zdobią alegoryczne malowidła przedstawiające Muzykę, Poezję, Architekturę oraz Malarstwo i Rzeźbę (autorstwa Alcide’a Théphlie’a Robaudiego); gabinet Karola Wilhlema (połączony bezpośrednio drzwiami z wyjściem na teren fabryki), z piecem kaflowym ukrytym w formie dębowego kominka, w którego nadstawie znajduje się unikatowa mozaika wenecka mistrza Salviattiego; neorokokowy buduar pani domu, do którego przylegała garderoba z przejściami do łazienki i zejściem do piwnic. Reprezentacyjny charakter wnętrz zachowuje także klatka schodowa wiodąca na pierwsze piętro, której sufit zdobi alegoryczne malowidło stanowiące gloryfikację rodziny Scheiblerów (domniemane autorstwo Gabriel Ferrier).
Amfilada północna pałacu (sala balowa, pokój mauretański, jadalnia, kredens)
fot. Muzeum Kinematografii w Łodzi
Elementami wyposażenia wartymi szczególnej uwagi są piece kaflowe znajdujące się we wszystkich pomieszczeniach parteru. Bogato zdobione, o oryginalnych wzorach i kolorystyce oraz ciekawych kształtach, są wspaniale zachowanymi przykładami dawnej sztuki ceramicznej i zduńskiej. Kafle do budowy pieców oraz ceramiczne elementy posadzek do pomieszczeń kuchennych oraz łazienek sprowadzano ze znanych manufaktur m.in. Seidla w Dreźnie oraz Villeroy et Boch z Mettlach.
LOKATORZY PAŁACU PRZY WODNYM RYNKU
Scheiblerowie zajmowali pałac do 1932 roku, kiedy w wyniku sanacji zadłużonego przedsiębiorstwa kontrolę nad nim, jako częścią majątku firmy, przejął główny wierzyciel: Bank Gospodarstwa Krajowego. Pałac stał się siedzibą jego przedstawiciela, a zarazem nowego prezesa spółki – Feliksa Maciszewskiego (mieszkał w nim do 1939 r.).
W trakcie II wojny światowej w pałacu przy Wodnym Rynku rezydował zarząd firmy, m.in. czasowo mieszkał tam jeden z wnuków Karola Wilhelma. Część pomieszczeń zajmowało lokalne dowództwo Wehrmachtu oraz policji.
Po 1945 roku Pałac Scheiblerów stanowił siedzibę kolejno: rektoratu świeżo powstałej Politechniki Łódzkiej (1945-1950); w latach 1950-1957 Biura Dokumentacji Technicznej Remontów Budowlanych Przemysłu Lekkiego, Łódzkich Zakładów Remontowo-Montażowych Przemysłu Lekkiego, Ministerstwa Przemysłu Lekkiego (Departament Budżetowo-Gospodarczy, Zarząd Przedsiębiorstw Remontowo-Budowlanych oraz Delegatura), Liceum Bibliotekarskiego; w latach 1957-1978 mieściła się w nim Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia; następnie w latach 1978-1983 Łódzki Oddział Przedsiębiorstwa Państwowego Pracowni Konserwacji Zabytków; w latach 1983-1985 Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków oraz Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Od 1 kwietnia 1986 roku pałac przy pl. Zwycięstwa 1 stanowi oficjalną siedzibę Muzeum Kinematografii w Łodzi.
W 1971 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków. A w 2015 r. został częścią Pomnika Historii „Łódź – Wielokulturowy Krajobraz Miasta Przemysłowego”. W pałacowej wozowni od 2006 roku działa studyjne kino Kinematograf.
